Özet
Giriş: Sağlık çalışanları, sağlık tesislerinden ve bakım verdikleri hastalardan çeşitli enfeksiyon etkenlerine maruz kalabilirler. Özellikle parenteral işlemler sırasında bu riskler daha da artmaktadır. Kesici-delici alet yaralanmaları (KDAY) sağlık çalışanlarına kan yolu ile bulaşan hastalıkların bulaşmasına neden olabilmektedir. Bu çalışmada Ocak 2012-Haziran 2014 döneminde verilen KDAY eğitimi ile bildirim arasındaki değişimin incelenmesi amaçlanmıştır.
Materyal ve Metod: Sakarya Üniversitesi Eğitim ve Araştırma Hastanesi'nde önce KDAY bildirimlerinin 2010-2012 bazal değerleri hesaplandı. 2012 Ocak ayından itibaren doktor, hemşire, yardımcı sağlık personeli ve sağlık öğrencilerine aylık düzenli eğitim toplantıları yapıldı. Bu eğitimlerde, KDAY'nin önemi ve korunma yöntemleri, KDAY meydana geldiğinde yapılması gerekenler eğitim toplantılarıyla anlatıldı. Eğitim öncesi (2010-2012) ve eğitim döneminde (2012-2014) Sakarya Üniversitesi Eğitim ve Araştırma Hastanesi'nde KDAY ve vücut sıvılarına temas bildirimleri retrospektif olarak incelendi.
Bulgular: Eğitim öncesi 39 (%2.03) KDAY bildirimi gerçekleşirken; eğitim sonrası 192 (%3.35) KDAY bildirimi kaydedildi (p= 0.003). Meslek gruplarına göre en fazla KDAY hemşirelerde iken (%44.1), en az doktorlarda idi (%5.6). En fazla yaralanmaya neden olan alet iğne ucu idi (%72). Sağlık personelinin eğitime katılım oranı doktorlarda %20, hemşirelerde %58 ve yardımcı sağlık personelinde %57 idi.
Sonuç: Sağlık çalışanlarına verilen eğitim, KDAY bildirimlerini olumlu yönde etkilemektedir. Hekimlerin KDAY bildirimlerini yeterince önemsemediği anlaşılmaktadır. Mezuniyet öncesi eğitimde KDAY ile ilgili bilgilerin artırılması gerektiğini düşünüyoruz.
GIRIS
Saglik çalisanlari kesici-delici alet yaralanmalari (KDAY) sonucu hepatit B (HBV), hepatit C (HCV), insan bagisiklik yetmezlik virüsü (HIV) ve kirim kongo kanamali ates (KKKA) gibi kan yoluyla bulasan hastaliklara maruz kalmaktadir[1-7]. KDAY’la ortaya çikan enfeksiyon riskini patojen, temasin tipi, temas edilen kan miktari ve temas sirasinda hastanin kaninda bulunan virüsün miktari belirler. HBV’ye karsi bagisikligi olmayan bir personelde HBV ile enfekte kanla, bir tek igne batmasi ya da kesi ile temas sonucu enfeksiyon gelisme riski %6-30 arasinda iken, HCV için enfeksiyon riski yaklasik %1.8 ve HIV için %0.3 olarak tahmin edilmektedir[2]. “Centers for Disease Control and Prevention (CDC)” kan yoluyla geçen patojenlerden korunmak için, saglik kurumlarinda tibbi atik yönetim sisteminin olusturulmasi ve enfeksiyon kontrol komitesi ile is birliginin saglanmasini önermektedir[5].Saglik çalisanlarinda kan yoluyla bulasan hastaliklara bagli mesleksel risklerle basa çikmak önemli bir halk sagligi sorunudur. Bu amaçla birçok hastanede yazili prosedürler ve rehberler olusturulmustur[1,4,8]. Ancak bu rehberlerin olusturuldugu hastanelerde bile saglik çalisanlarinin koruyucu önlemlere uyumunda ve bildiriminde yetersizlik oldugu bildirilmektedir[1]. Bu çalismada Sakarya Üniversitesi Egitim ve Arastirma Hastanesi'nde saglik çalisanlarinda Ocak 2010-Haziran 2014 yillari içinde gerçeklesen kesici-delici alet yaralanmalari (KDAY) bildirimine egitimin etkinligi ve KDAY’in özellikleri, yaralanmaya götüren risk faktörlerinin incelenmesi amaçlandi.
MATERYAL ve METOD
Çalisma Süresi ve Yöntem Ocak 2010 ve Haziran 2014 tarihleri arasinda, Sakarya Üniversitesi Egitim ve Arastirma Hastanesi Enfeksiyon Kontrol Birimi'ne KDAY ve vücut sivilarina temas bildirim formu doldurularak yapilmis olan bildirimler Temmuz 2014 tarihinde retrospektif olarak incelendi. Egitim Saglik çalisanlari; doktor, hemsire, yardimci saglik personeli ve saglik ögrencilerine 01 Ocak 2012 tarihi itibariyle her ay düzenli olarak KDAY ve vücut sivilari ile temas egitimi verildi. Egitimler enfeksiyon kontrol hemsireleri tarafindan ve enfeksiyon hastaliklari uzmanlari tarafindan tüm meslek gruplarina göre planlanip verildi. Egitim öncesi ve sonrasi KDAY bildirimleri karsilastirmali olarak incelendi. Egitimler, tüm meslek gruplarina, egitim salonunda, her ayin son Çarsamba günü slayt sunumu ve sunum sonrasi soru-cevap seklinde gerçeklestirildi. Egitimler, hastanenin egitim koordinatörlügü ve klinikler egitim sorumlulari ile ortak hazirlanan yillik egitim plani çerçevesinde iki buçuk yil içinde gerçeklestirildi. KDAY Bildirimi Oldugunda Sorgu Saglik çalisanlari yaralanma sonrasi yaralanma yerini su ve sabun ile yikayip ilk müdahale yapildiktan sonra enfeksiyon kontrol birimine basvurdu. Enfeksiyon kontrol hemsireleri tarafindan KDAY bildirim formu dolduruldu. Bildirim formu, çalisan bilgileri, yaralanma öyküsü ve takip planini içeren 14 sorudan olusmaktaydi. Yaralanan personel alti ay boyunca takip edildi. Istatistik Elde edilen veriler, meslek gruplari, cinsiyet, yaralanmaya neden olan alet türü, yaralanmanin meydana geldigi birim, koruyucu ekipman kullanimi, kontamine aletle yaralanma durumu, kaynak serolojisi ve hatali uygulamalar açisindan egitim alma durumuna göre degerlendirildi. Kalitatif degiskenlerin analizinde ki-kare testi ve kantitatif degiskenlerin analizinde student T testi kullanildi. Istatistiki inceleme için Epi info Ver 6.0 istatistik programi kullanildi. p< 0.05 anlamli kabul edildi.
BULGULAR
1 Ocak 2010-30 Haziran 2014 tarihleri arasinda toplam 7648 (1917 egitim öncesi-5731 egitim sonrasi) çalisan saglik personeli izlendi. Bu süre zarfinda toplam 231 bildirim yapildi. Bildirimlerin 202/231 (%87.4)'ü kesici-delici alet yaralanmalari, 29/231 (%12.6)'si ise kan ve vücut sivilarina temas idi. Bildirimlerin demografik özellikleri incelendiginde; yaralanmalarin 187/231 (%80.9)'u kadin çalisanlarda görüldü. Meslek gruplarina göre yaralanma; doktor 13/231 (%5.6), hemsireler 102/231 (%44.1), yardimci saglik personeli 64/231 (%27.7) ve saglik ögrencisi 52/231 (%22.5) idi (Sekil 1). Yaralanmalarin 197/231 %85'i kontamine aletle meydana geldi. KDAY gerçeklestiginde; koruyucu ekipman kullanim orani 192/231 (%83.1) iken en fazla kullanilan ekipman eldiven 168/192 (%87.5) idi. Egitim öncesi 39 (%2.03) KDAY bildirimi gerçeklesirken, egitim sonrasi 192 (%3.35) KDAY bildirimi kaydedildi. Egitim öncesi dönem ile egitim sonrasi dönem arasinda; KDAY bildirimleri arasinda anlamli bir fark vardi (p= 0.003) (Tablo 1). Ünvanlara göre egitim öncesi ve sonrasi KDAY bildirimi degerlendirildiginde; doktor, hemsire ve saglik ögrencilerinde anlamli bir artis olurken yardimci saglik personelindeki artis anlamli degildi (Tablo 2). Egitime doktorlarin katilma orani %20, hemsirelerin katilma orani %58, yardimci saglik personelinin katilma orani %57 ve saglik ögrencilerinin katilma orani %27 idi. Olay yerlerine göre KDAY yaralanmalari incelendiginde en fazla bildirim; klinikler 83/231 (%35.9), yogun bakim üniteleri 51/231(%22), acil servis 25/231(%10.8), ameliyathane 27/231 (%11.6) ve kan alma 22/231 (% 9.5) birimlerindendi. Yaralanma bölgesi sol el 122/231 (%52.8) ve en fazla yaralanmaya neden olan alet igne ucu 158/202 (%72) idi (Sekil 2). Batici yaralanma ile ilgili durumlar incelendiginde; en fazla yaralanma invaziv islem uygularken 136/231(%58.8) gerçeklesmisti. KDAY açisindan hatali uygulamalar incelendiginde; en fazla unsurun dikkatsizlik 97/231(%41.9), kaynaginda atik ayristiramama 43/231 (%18.6), igne ucunun kapatilmasi 36/231 (%15.5) ve atik transferinin uygun yapilmadigi 28/231(%12.1) tespit edildi (Tablo 3).
TARTISMA ve SONUÇ
Saglik egitimi, koruyucu saglik hizmetlerinin en önemli parçalarindan birini olusturmaya devam etmektedir. Egitimde istenilen amaca ulasmak için saglik çalisanin KDAY ile ilgili bilginin her asamasini bilinçli çabalarla ögrenmesi gerekmektedir. Çalismamizda egitimle yaralanma bildirimlerinin (192) egitim öncesine göre (32) arttigi görülmüstür (p= 0.003). Bu durum saglik çalisanlarinda verilen enfeksiyon kontrol egitimi ile KDAY bildirimlerinin artirilabilecegini göstermektedir. Bildirim sayilarinin azliginin nedenlerini arastirmaya baslamadan önce saglik personelinin KDAY açisindan egitim alip almadigi ve bilgi seviyesi gözden geçirilmelidir. Çalisanlara KDAY ile ilgili farkindalik olusturacak ve böyle bir durum baslarina geldiginde yapilmasi gerekenleri talimatnamelerdeki maddelere göre uygulamalarini ögretecek en önemli yol egitimdir. Nitekim egitim verilen ve verilmeyen dönem arasinda bildirimler arasinda ciddi fark olusmustur. Egitim davranis degisikligine neden olabilirse zaten KDAY sayisi azalacak bildirimler de artacaktir. Enjektörle olusan KDAY'lar daha sik görüldügünden bu konudaki önleme çalismalari daha fazladir. Tek kullanimlik tibbi malzemelerin kullanilmasi, vakumlu tüple kan alma, delici ve kesici aletlerin sert kutulara atilmasi gibi yaklasimlar, yaralanmalari önemli ölçüde azaltmistir. Ancak KDAY halen siktir[2,4,10]. Isle ilgili yaralanmalarin yaklasik üçte birinden KDAY'lari sorumludur. Yaralanmalar en fazla igne kapaklarinin kapatilmasi ve kullanilmis ignelerin ortamdan uzaklastirilmasi sirasinda olmaktadir[2,9,11-13]. KDAY’in en önemli nedenlerinden biri de dikkatsizliktir. Ancak dikkatsizlik, bazen kisisel hatalardan kaynaklanabilecegi gibi bazen de yogun çalisma kosullari, vardiyali çalisma gibi durumlarla baglantili olabilir. Çogu zaman bu KDAY önleme prosedürleri yüksek özgüvenden ya da is yogunlugundan göz ardi edilebilmektedir. Bu prosedürlerin amacina ulasabilmesi için, her hastanenin kendi sorun ve isleyisine göre personel uyumunun en yüksek olabilecegi sekilde düzenlenmeli ve belli araliklarla egitim verilmelidir[1]. Çalisanlara etkinligi ispatlanmis olan prosedürlere uygun davranislarin saglanmasi ile KDAY’dan kaçinilmasi basarilabilir. Bunun içinde tekrarlanan egitimlerin gerektigini düsünüyoruz. Bu çalismada, meslek gruplari içinde, hekimlerin egitimleri yeterince önemsemedigi görüldü. Çalisan her bes doktordan sadece biri egitimlere katildi (%20). Buna ragmen egitim öncesi KDAY bildirimi olmazken, egitim sonrasi 14 KDAY bildirimi oldu (p= 0.004). Mezuniyet öncesi egitimde KDAY’la ilgili bilgilerin artirilmasi gerektigini düsünüyoruz. Çalismada KDAY açisinda meslekler arasinda en riskli grubun hemsireler oldugu gözlendi. Bu durum, hemsirelerin kan alma gibi invaziv islemleri günlük pratik içinde daha fazla yapmasina ve tecrübe yetersizligine bagli olabilir[14].Yapilan benzer çalismalarda da hemsirelerin kan ve vücut sivilariyla temas seklinin %76.7 oraninda KDAY ile oldugunu bildirmislerdir[6]. Bu çalismanin çesitli kisitliliklari vardir. Çalismamizda KDAY bildirimlerinin nöbet ya da nöbet disi saatlere göre ayrimi yapilmamistir. Bu veriler olsa idi KDAY bildirimi ile nöbetler arasindaki iliski degerlendirilebilirdi. Sonuç olarak KDAY ile ilgili önlemlerin alinmasi için bildirimlerinin yapilmasi gerekmektedir. Bildirimleri artirmak için çalisanlarin egitimlerinin düzenli ve sürekli olarak tekrar edilmesi gerektigini düsünüyoruz.
